ડોલર અને રૂપિયાનો ભાવ કેવી રીતે નક્કી થાય છે? રૂપિયો કેમ નબળો અને ડોલર મજબૂત થયો?

અમેરિકન ડોલરના ભાવ તેમજ ભારતીય ચલણના ભાવ કેવી રીતે નક્કી થાય છે, તે અંગે આજે તમને માહિતગાર કરીશું. આ આર્ટીકલ લખાઈ રહ્યો છે. ત્યારે 1 ડોલરનો ભાવ રૂપિયા 82.75 છે. અને તેનો અત્યાર સુધીનો ઉચ્ચત્તર ભાવ ભારતીય રૂપિયામાં 83.24 સુધી પહોંચી ચૂકી છે. ઘણી વખત ડોલર સામે રૂપિયાની કિંમત દેશની પ્રતિષ્ઠા સાથે જોડાયેલી હોય છે. પરંતુ શું તે યોગ્ય છે? આઝાદી પછી, ભારત સરકારે રૂપિયાની કિંમતને મજબૂત રાખવા માટે લાંબા સમય સુધી પ્રયાસ કર્યો. પરંતુ એવા દેશો વિશે શું કે જેમણે પોતાના ચલણનું અવમૂલ્યન કર્યું? ચલણના મૂલ્યમાં ઘટાડાથી તે દેશોની આર્થિક સ્થિતિમાં સુધારો તો થયો જ, પરંતુ તે દેશોનો સમાવેશ વિશ્વની પસંદ કરાયેલી સારી અર્થવ્યવસ્થાઓમાં પણ થયો. એવામાં આપણને સૌને તે જાણવામાં રસ જાગે છે. કે આ ડોલર અને રૂપિયાના ભાવ કેવી રીતે નક્કી થાય છે?

⇒ ડોલર સામે રૂપિયાનો ભાવ કેવી રીતે નક્કી થાય છે?

કોઈપણ દેશના ચલણની કિંમત અર્થતંત્ર, માંગ અને પુરવઠાના મૂળભૂત સિદ્ધાંત પર આધારિત છે. જે ચલણની ફોરેન એક્સચેન્જ માર્કેટમાં ડિમાન્ડ વધુ હશે, તેની કિંમત પણ વધારે હશે, જે ચલણની ડિમાન્ડ ઓછી હશે, તેની કિંમત પણ ઓછી હશે. તે સંપૂર્ણપણે સ્વચાલિત છે. કોઈપણ સરકાર ચલણના દરને સીધી અસર કરી શકતી નથી. 

ચલણની કિંમત નક્કી કરવાની બીજી રીત પણ છે. જેને Pegged Exchange Rate એટલે કે ફિક્સ એક્સચેન્ઝડ રેટ કહેવાય છે. જેમાં એક દેશની સરકાર તેના દેશના ચલણની કિંમત બીજા દેશની સરખામણીમાં નક્કી કરે છે. આ સામાન્ય રીતે વેપાર વધારવા અને ફુગાવાને નિયંત્રિત કરવા માટે કરવામાં આવે છે.  ઉદાહરણ તરીકે, નેપાળે ભારત સાથે Fixed Pegged Exchange Rate અપનાવ્યો છે. એટલા માટે નેપાળમાં એક ભારતીય રૂપિયાની કિંમત 1.6 નેપાળી રૂપિયા છે. નેપાળ ઉપરાંત મધ્ય પૂર્વના ઘણા દેશોએ પણ (Pegged Exchange Rate)નિશ્ચિત વિનિમય દર અપનાવ્યા છે.

⇒ ચલણની માંગ કેવી રીતે વધે છે અથવા ઘટે છે?

ડૉલર એ વિશ્વનું સૌથી મોટું ચલણ છે. વિશ્વભરમાં મોટાભાગનો વેપાર માત્ર ડોલરમાં જ થાય છે. આપણે વિદેશમાંથી જે માલ આયાત કરીએ છીએ તેના બદલામાં ડોલર ચૂકવવા પડે છે અને જ્યારે આપણે વેચીએ છીએ ત્યારે આપણને ડોલર મળે છે. વર્તમાન પરિસ્થિતિમાં આપણે આયાત વધુ કરીએ છીએ અને ઓછી નિકાસ કરીએ છીએ. જેના કારણે આપણે અન્ય દેશોને વધુ ડોલર આપી રહ્યા છીએ અને આપણને ઓછા ડોલર મળી રહ્યા છે. સાદી ભાષામાં કહીએ તો આપણે દુનિયાને ઓછો માલ વેચીએ છીએ અને વધુ ખરીદીએ છીએ.

⇒ ફોરેન એક્સચેન્જ બજાર શું છે?

સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો, ફોરેન એક્સચેન્જ એ એક આંતરરાષ્ટ્રીય બજાર છે જ્યાં સમગ્ર વિશ્વની ચલણની ખરીદી અને વેચાણ થાય છે. આ બજાર વિકેન્દ્રિત છે. અહીં એક ચલણ નિશ્ચિત દરે અન્ય ચલણના બદલામાં ખરીદવા અથવા વેચવામાં આવે છે. જે દરે બંને ચલણની ખરીદી અને વેચાણ થાય છે તેને એક્સચેન્જ રેટ કહેવામાં આવે છે. આ એક્સચેન્જ રેટ માંગ અને પુરવઠાના સિદ્ધાંત અનુસાર વધતો અને ઘટતો રહે છે.

⇒ ચલણનું ડિવેલ્યુએશન શું છે?

જ્યારે ફ્લોટિંગ વિનિમય દરે ચલણનું મૂલ્ય ઘટે છે ત્યારે ચલણનું અવમૂલ્યન થાય છે. ચલણનું અવમૂલ્યન ત્યારે થાય છે જ્યારે કોઈ દેશ ઇરાદાપૂર્વક તેના ચલણના મૂલ્યમાં ઘટાડો કરે છે. જેને ચલણનું અવમૂલ્યન પણ કહેવામાં આવે છે. ઉદાહરણ તરીકે, ચીને તેના ચલણનું અવમૂલ્યન કર્યું હતું. 2015માં પીપલ્સ બેંક ઓફ ચાઇના (PBOC) એ તેના ચલણ, ચાઇનીઝ યુઆન રેનમિન્બી (CNY) ના મૂલ્યમાં ઘટાડો કર્યો હતો.

⇒ ચલણનું ડિવેલ્યુએશન કેમ થાય છે?

ચલણના મૂલ્યમાં ઘટાડો કરીને, તમે વિદેશમાં વધુ માલ વેચી શકો છો. એટલે કે તમારી નિકાસ વધે છે. અને જ્યારે નિકાસ વધશે ત્યારે વધુ વિદેશી હૂંડિયામણ આવશે. સાદી ભાષામાં કહીએ તો સમજી શકાય કે એક કિલો ખાંડની કિંમત રૂ. 40 હતી, પહેલા એક ડોલરની કિંમત રૂ.75 હતી અને હવે રૂ.80 કરતા વધુ છે. એટલે કે હવે વિદેશી લોકો એક ડોલરમાં બે કિલો ખાંડ ખરીદી શકે છો. એટલે કે રૂપિયાના મૂલ્યમાં ઘટાડો કરવાથી ભારતમાં બનેલી ચીજવસ્તુઓ વિદેશીઓ માટે સસ્તી થશે, જેના કારણે નિકાસ વધશે અને દેશમાં વિદેશી હૂંડિયામણનો ભંડાર પણ વધશે.

⇒ રૂપિયા સામે ડોલરની કિંમત કેમ વધી રહી છે?

માત્ર રૂપિયા સામે ડૉલરની કિંમત વધી રહી નથી. વિશ્વની તમામ કરન્સી સામે ડોલરનું મૂલ્ય વધ્યું છે. જો તમે વિશ્વના ટોચના અર્થતંત્રના દેશો સાથે સરખામણી કરો તો તમે જોશો કે ડૉલર સામે રૂપિયાની કિંમત અન્ય દેશોની જેમ ઘટી નથી. 

⇒ વિદેશી ચલણ સામે રૂપિયો કેટલો ઘટ્યો?

ડોલર સામે યુરો છેલ્લા 20 વર્ષમાં તેના સૌથી નીચા સ્તરે છે. થોડા દિવસો પહેલા એક યુરોની કિંમત લગભગ એક ડોલર થઈ ગઈ હતી. જે 2009માં 1.5 ડોલરની આસપાસ હતો. વર્ષ 2022ના પ્રથમ 6 મહિનામાં યુરોનું મૂલ્ય ડોલર સામે 11 ટકા, યેનનું મૂલ્ય 19 ટકા અને પાઉન્ડનું મૂલ્ય 13 ટકા ઘટ્યું છે. તે જ સમયે, ભારતીય રૂપિયામાં લગભગ 6 ટકાનો ઘટાડો થયો છે. એટલે કે યુરો, પાઉન્ડ અને યેન સામે ભારતીય રૂપિયો ઓછો ઘટ્યો છે.

⇒ ડૉલર કેમ મજબૂત થયો?

રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધને કારણે વિશ્વમાં અસ્થિરતા હતી. માગ-પુરવઠાની સાંકળ ખોરવાઈ ગઈ હતી. ડરના કારણે રોકાણકારોએ વિશ્વભરના બજારોમાંથી નાણાં ઉપાડી લીધા અને સલામત સ્થળોએ રોકાણ કર્યું. અમેરિકન રોકાણકારોએ પણ ભારત, યુરોપ અને બાકીના દેશોમાંથી પૈસા પાછા ખેંચી લીધા. અમેરિકા ઐતિહાસિક રીતે ફુગાવાને અંકુશમાં લેવા વ્યાજ દરોમાં વધારો કરતું આવ્યું છે. ફેડરલ રિઝર્વે કહ્યું હતું કે તે ત્રણ ક્વાર્ટરમાં વ્યાજ દર 1.5 ટકાથી વધારીને 1.75 ટકા કર્યુ હતું. વધતા વ્યાજ દરોને કારણે રોકાણકારો અમેરિકામાં પૈસા પાછા રોકાણ કર્યા હતા. 2020ની આર્થિક મંદી દરમિયાન, અમેરિકાએ લોકોના ખાતામાં સીધી રોકડ ટ્રાન્સફર કરી હતી, અમેરિકન લોકોએ આ પૈસા બાકીના વિશ્વમાં પણ રોક્યા હતા, હવે આ પૈસા પણ અમેરિકા પાછા આવતા ડોલર મજબૂત બન્યો હતો.

(Home Page- gujju news channel) 

Latest Gujarati News, તાજા ગુજરાતી સમાચાર, Latest Gujarati News LIVE, Online Gujarati News, Gujarati news headlines today, Gujarati News Channel - Bussiness News In Gujarati - અમેરિકન ડોલર નો ભાવ - ડોલર ભાવ - dollar to inr - canada dollar rate - canadian dollar rate - today dollar rate -  પૈસા ની કિંમત